Friday, April 4, 2008

पुस्तक चर्चा


लाङघाली आवाज भित्रको कुरा
दिलदुःखी जन्तरे
लाङ्घालीको अर्थ के हो मगर भाषामा गाउँले । प्रवासी मगर संघ मलेसियाको मुखपत्र ुलाङ्घाली आवाजु प्रकाशनपछि थाहा पाए अन्य जातिहरुले पनि । लाङ्घाली आवाज भन्नाले गाउँले आवाज ।
क्रमिक रुपमा दोस्रो अंक पनि प्रकाशनमा आएपछि नियाल्नुपर्ने देखियो ुलाङ्घाली आवाजु ।
हप्तामा छ दिन ड्युटी र १ दिन उबि्रएको सन्डे र सार्वजानिक विदाहरुमा भेला भई संगठित हुदै भाषा संस्कृतिको संरक्षण सम्र्बद्धन गर्न तल्निन उदारवादी मगरहरुप्रति सलाम ठोक्दै वर्ष १ अंक २ लाङ्घाली आवाज भित्र छिर्दा यस्तो देखिन्छ ।
मगर भाषाको लिपि अख्खा लिपीको नमुनाबाट पाना पल्टिदै सम्पादकिय र शुभकामना आशिक थापेर शुभारम्भ हुन्छ । पाठक पत्रमा पहिलो अंको टिकाटिप्पणी र मणि राई गोठालको काटर््नले ठाउँ पाएको छ ।
भी।सी। तुलबहादुर पुनको बारेमा बुझनु चाहनेहरुका लागि थप सहयोग मिल्नेछ प्रवासी मगर संघ मलेसियाको आयोजनमा आयोजित ऐतिहासिक दीपावाली साझको गतिविधि बुझ्न सकिन्छ ।
मगरहरुको इतिहास के-कस्तो छ गतिविधि कला संस्कति सम्बन्धी ुमगर भाषाको इतिहास पल्टाउदाु सुन्दर आले ुअध्यक्षको तर्फबाटु खुम राना मगर ुजातिय भषभूषा भाषा र संस्कृतिको संरक्षणु रुवेन पुन मगर ुगोर्खा सैनिकदेखि जनक्रान्ति हुदासम्म घले मगरहरुको बल प्रयोगु यमबहादुर राना ुचाडमध्ये विशेष माघे सक्रान्तिु लोक सारु लाङ्घाली ुमगरहरुको मातृभाषाु खुमबहादुर आले मगर ुमगरहरुलाई किन लेडा भनिन्छु पदम थापा मगरहरुको विचार विर्मस अभिव्यक्ति पढेर थोरबहुत इतिहास बुझ्न सकिन्छ ।
त्यस्तैगरी कथामा ुएउटा असल छापामार डकर्मीु मनि राई गोठाले ुविछोडु दीलदुःखी जन्तरे ुविस्थापित बस्तीु इन्द्र नाराथुङगे ुप्रगतिशिल विचारु साजय राई छुच्चा ुविछोडको पीडाु कुमार राना मगर ुसटिएको नाताु पदम दुःखी सम्बाहाम्फे ुजागितको अवकाश सगैं मृत्युवरणु रमेश केसी घायल ुउद्घाटनु रोजरोवर्ट अजनवी ुउनीसँग गासिएको प्रेमु दीपक बाग्दस ुलण्डनकी डलु इन्द्र जिजीविषा ुनथामिएको आशु दीपक मगर जस्ता कथाकारहरुको कथा समेटिएको छ ।
कविताहरु ुमलेसियाु भिम स्नेही लिम्बु ुउनी को थिइनु दिनेश बान्तावा ुवीर नेपाली हामीु ताकमाया मगर ुकानुङ बोचो इण्डालेु मगरभाषामा सागर थापा मगरका कविताहरु र अन्य थुप्रै कविताहरु रहेको पढन सकिन्छ । व्यङ्ग्य संस्मरण लघुकथा गजल र मगर संघ हङकङको सस्कृतिक टोलीकी अध्यक्ष पूर्णिमा रानासँगको अन्तरवार्ता पनि रहेको छ ।
भन्नैपर्दा लोप हुन लागेको भाषा संस्कृतिको उजागर गर्न तल्लिन मगर लाफाहरुले साहित्यकारहरुको लागि पनि उर्वर भएको लाङघाली आवाज ।
अन्त्यमा मगर भाषाको अख्खा लिपीको नमुना केही नबुझिने गरी छपाई भएकोले पाठकहरुमा समस्या आएइको देखिएकोले त्यसकारण यस्मा बहुत जोड दिनुपर्ने देखिन्छ । प्रुफ मिस्टेकका कारण पढदा अप्ठ्यारो भएपनि प्रवासी पाठकहरुले बुझेर पढिदिनेछन् जस्तो लाग्छ ।

Saturday, March 29, 2008

जहाँ नेपालीहरुको छुट्टै संसार छ




जन्तरे÷गाउँले
तस्वीर सुनिल चालिसे÷सुन्दर आले
जलान सिलाङ कोताराया बाट ५ मिनेट दक्षिण हिडे पुगिने चाईना टाउन धेरैको नजरमा टुरिष्ट एरिया भनेर चिनिन्छ । जहाँ घुमन्ते भ्रमणकर्ताहरु धेरै ठोकिने गर्छन । नेपालको ठमेल र केएलको चाइनाटाउनलाई तुलना गरेर पनि हेर्न सकिन्छ ।
हुनपनि केएल घुम्न आई पुगेका घुमन्तेहरुले सस्तो मुल्यमा आकर्षक समानहरु खरिद गर्नलाई चाईन टाउन उपयुक्त बजार हो । यसरी टुरिष्टहरु ठोकीने विदेशी बजारमा हरेक प्रकार सामानहरु पनि पाइन्छन् । धन्दा नमान्नुहोस् हरेक देशका समानहरुको बीचमा नेपाली हस्तकलाका पसल पनि रहेको छ ।
कोही नेपाली झट्ट पुगेभने उनीहरुलाई छुट्याउन गाह्रो पर्छ । त्यसै त मनाङ्गेहरु तिब्बतीमूलसँग नजिक । तिब्बतीयन चाइनिजहरुजस्तै लाग्ने र धेरै ठूलो शानदार पसलबाट स्टलबाट उनीहरुले झुक्किएर नेपाली बोले भने तपाई छक्क नपर्नुहोला । उनीहरु असली नेपालीहरु नै हुन् । जुन १९६० सालदेखि स्थापीत भएर हालसम्म चलिरहेको छ ।
चाईना टाउन मुल गेट प्रवेश गरेपछि देब्रे लाईनको अन्तिम तिर तीनवटा घरमा जम्मा ४० वटा जति स्टलमा बेच्न राखिएको नेपाली हेण्डीक्राफ्टका सामानहरु देखिन्छ । जुन स्टल नेपाली मुलका मनाङ्गेहरुले थापेका हुन । विषेश गरेर पत्थर ढुङ्ग र पत्थर जडित औठी-माला रुद्राक्षमालाजस्ता सामानहरु पाईन्छन् त्यहाँ ।
उक्त जलान सिलाङ कोतारायाको सण्डे भिडमा चाईना टाउन भित्र मनाङेहरुको नेपाली पसल छ ! भनेर सोध्यो भने धेरैले छ भनेर जवाफ दिन सक्दैन । किनकी ती ब्यापारिहरु बहिर चर्चामा आउन त्यति नरुचाउने रहेछन । खै ! उनीहरुको बानी नै बुझ्न सकिएन । मिडियामा र बजारमा चर्चा आए पछि ब्यपार बढ्नु पर्ने हैन र भन्ने प्रश्नमा सोही पसलका एकजना ब्यापारी बताउछन ः- सदाबहार रुपमा बिक्री भै रहेको छ यहाँ भन्दा के चर्चा पाँउ ! भनेर हो । चाहे जे होस मजाले एउटा हलमा पन्ध्र सोह्रवटा पर ब्याक्ति मिलिजुली दोकान थापेर मनाङेहरुले पहिचान बनाई सकेका रहेछन । एउटै छानामुनी एकै किसिमका पसलहरुको स्टललाई उदाहरण दिदै भन्छन् -हामी एकार्कामा भावनात्मक सम्बन्ध राख्छौ । लडाई झगडा कहिले गर्दैनौ । जसरी अन्य नेपाली पसल र रेष्टुरेन्ट साचालकहरुमा चिसोपना बढेको छ तर हामीमा बढ्दैन ।
ती सबै सामानहरु नेपालबाटै आयात गरिएका हुन् । मलेसियामा उत्पादन हुने जुनसुकै वस्तुबाहेक अन्य बस्तुहरु आयात गर्न केही छुट दिएको छ नै त्यहीमाथि नेपालका कला संस्कृति झल्काउने बस्तुहरु ल्याउन त दिने नै भए । पुर् याउनसके र प्रचार गर्न सके नेपालको आम्दानीको श्रोत राम्रो हुनेछ भन्ने आभास पनि दिलाउँछ ।
मनाङ्गेहरुले नै यो पसल थाप्न कसरी सके त भन्ने जिज्ञासामा त्यहाँका पूर्व व्यापारी कर्मा गुरुङ भन्छन् -राजा महेन्द्रले मनाङ्गेहरुलाई विशेष आरक्षण दिएका कारण हामीहरु देश विदेश पुगेका हौ । यसरी धेरै देशहरुमा यस्ता क्यूरियोका सामानहरुको स्टल थापेर मनाङ्गेहरु बसेका छन् । हामीहरु आफ्नो काममा लगनशील हुन्छौ बाहिर प्रचारमा त्यति रुचाउन्नौ ।
तर व्यापारी मध्येकै कर्मा गुरुङ त्यो समूहभन्दा अलग भएर बाहिर आउन सफल भए । उनका साथीहरुले उनलाई बिगि्रएको संज्ञा पनि दिए रे ।
ूमलेभाषा बोल्न आउछ की आउदैन ू भन्ने थप अर्को प्रश्नमा अर्का ब्यापारी भन्छन -ुकिन नआउनु ! भनी फरर भाषा बोलेर सुनाउछन ।
ब्यापार कहिले देखि शुरु भएको हो भन्ने प्रश्नमा यो हाम्रो पुख्र्यौली ब्यपार भएकोले बाबु-बाजेहरुले गरि आएको ब्यपार नै समाति रहेका छौ । यो प्रश्नको सटिक जवाफ दिन सकेनन । कसैले १२ वर्ष कसैले १४ वर्ष भयो हामी आएको मात्र बताए ।
बिना प्रचार प्रसार अनि धेरै नेपालीहरुले नै थाहा नपाएको उक्त बजारलाई अनलाईन तथा छापा मिडियाहरुबाट प्रचारप्रसार गर्न सके धेरै राम्रो हुन्थ्यो । तर कर्मा भन्छन् -म बाहिर आएको छु मलाई पत्रपत्रिका तथा प्रचार प्रसार मन पर्छ । तर मेरा साथीहरुले हल्ला हुनु भनेको विकृति भित्र्याउनु पनि हो भन्ने सोचेका छन् । त्यसैले त्यतातिर नजाऔं ।
व्यापार कस्तो छ अन्तिम प्रश्नमा उनीहरुले हतारिएर भने -पहिले हुन्थ्यो तर अहिले छैन । नक्कली सामान सस्तो आएको छ बजारमा । त्यो भएर हाम्रो असली र महँगोको बजार घटेको छ ।

Saturday, March 22, 2008

ुमाटो हाँस्छु


नेपाली गजल लेखनको इतिहासमा मोतिराम भट्टबाट प्रारम्भ भएर धेरै पछिमात्र वयस्क हुने अवसर प्राप्त गरेको गजलले अहिले साहित्य विद्यामा धेरै नै मौलाएको छ ।
आयातित गजललाई रैथाने बनाउन स्थापित सर्जकदेखि नयाँ सर्जकहरु लागिपरेको देखिन्छ जस्तो नयाँ नाम श्रीजनश्रीलाई लिन सकिन्छ यो अर्थमा कि उहाको गजल सग्रह ुमाटो हाँस्छु साक्षी राखेर ।
साठी गजलहरुको निर्माण भएको माटो हाँस्छ गजल संग्रहभित्र प्रवेश गर्दा फजलको थुप्राहरुले बनेको सग्रह नभई खाटी र सही संरचनाद्वारा बनेको छ मतलब गजल नै गजलमात्र पढन पाइन्छ माटो हास्छ गजल संग्रह भित्र ।
प्रेमिकासँगको वार्तालापको बीचमा रहेर लेखिने गजल मान्यता भएपनि हाल आएर समाजको विसंगति विद्रोहको हुनुपर्छ भन्ने मान्यता श्रीजना श्री पनि देखिन्छन् ।
जस्तै
दिन उस्तै रात उस्तै साल उस्तै
हेर्दा फरक तर भित्रि चाल उस्तै उस्तै
कतै विद्रोहको गजल कतै प्रेमिका सँगको वार्तालाप धारमा कतै देशको विग्रदो परिस्थिती आधार बनाएर एकमुष्ठ समेटेर तयार भएको संग्रहमा गेयात्मकमा पनि निक्कै जोड दिनु पर्ने देखिन्छ ।
अन्त्यमा गजलहरु उत्कृष्ट हुदा हुदै विम्ब गजल संग्रह भित्रका गजलहरु पुनः माटो हाँस्छ गजल संग्रह भित्र दोहारिनुले केही निराश पारे पनि मलेसियाको पाठकहरु लागि भने यो गजल संग्रह मेरुदण्डको रुपमा उभिएको महसूस गर्न सकिन्छ ।

हाम्रो पुर्खाको पनि चिहान छ कि !


रोजगारीको लागि मलेसियामा धेरै नेपालीहरु भित्रिएकोले के-कस्तो काममा आएका रहेछन् भन्ने खोज गर्दा चिहानको काममा पनि आएका रहेछन् भन्ने पत्ता लाग्यो ।
काम नपुगेर हो वा एजेण्टहरुले झुक्याएर पत्ता लगाउन उत्सुकता जागेर आयो । पंक्तिकारसहित द पृष्ठभूमिको टोली पुगेको थियो । कोतारायाबाट पैदल यात्रा पन्ध्र बीस मिनेटपश्चात पुगिने जलान देवान भाहाषा भन्ने ठाउँमा पुगेपछि देखिन्छ चिहान नै चिहानको बस्ती । चाइनिज मुलको मलसियन नागरिकको मृत्युपश्चातको समाधी स्थल हो यो ।
त्धयलन त्यलन ऋझभलतभचथ ःभलबनझबलत ऋयुउबलथ ले जिम्मा लिई रेखदेख र संरक्षण संम्बद्धन गर्दै आइरहेको छ सन् १८८५ देखि । सोही कम्पनीमा सात जना नेपालीहरु पनि कार्यरत रहेका छन् ।
सोही कम्पनी तारियोङ र सुङघाईवेसीको शाखासहित सात लाख चिहान पुगिसकेको दावी छ । चिहानघारीको वीचमा मन्दिर जस्तै घर छ के रहेछ भनेर बुझ्दा त्यो घरभित्र त्यो बेलादेखि आजसम्मको मृत्यु भएकोहरुको जलाइएको भए खरानी र गाडिएको भए र पछि हड्डी निकालेर घुलो बनाई ज-जस्को हो नाम लेखी बट्टामा राखिएको छ त्यो घरले नआटेर ठूलो विल्डिङ बन्दै रहेछ । हप्ता महिना गरेर मृतकको सम्झनामा पिण्ड चढाई पुजापाठ गर्दा रहेछन् । सालमा एकपल्ट पित्रृपूजा पनि गर्ने रहेछन् । जुन चलन नेपालका तामाङ तथा अन्य जनजातिहरुसँग मिल्छ ।
उक्त चिहानघारीमा केएल शहरको डिजाइनर तथा सो कम्पनीको संस्थापक क्याप्टेन थ्बउ ँयबिष् प्गबिचष्थब को पनि चिहान रहेछ । जसले नै सो स्मारकको शुरुवात गरेको र उनको समेत चिहान भएको हुनाले हप्तैपिच्छे विशेष समाधिमा पिण्ड चढाउने रहेछन् ।
त्यही ठाउमा बि्रटिसहरुले राज्य गरेको वेल बनाइएको बंकर दशपन्ध्र जना आट्न सकिने् रहेछ त्यो बंकर भित्र । बि्रटिससँगै हाम्रा नेपाली पुर्खाहरु मलायमा आएका हुनाले र दोस्रो विश्वयुद्धमा गोर्खा सैनिक धेरै मारिएको र अहिलेसम्म धेरै यकिन हुना नसकेको ले सो चिहानघारीमा हाम्रो पितापुर्खाको पनि चिहान हुनसक्ने सम्भावना छ । त्यो बंकर अहिले पनि छदैछ तर बलात्कारीको अखडा रुपमा प्रयोग गरेको हुनाले त्यसलाई टालिएको रहेछ ।
मलेसियाको व्यस्त नगरी तथा राजधानी नै रहेको क्वालालम्पूरमा उक्त स्मारक चिहानघारी पर्दछ । बजार विस्तार गर्ने क्रममा त्यस स्मारकलाई बाहिर अन्तै सार्ने प्रस्ताव पनि आएको थियो रे तर पूर्खौदेखिको स्मारक रहेकोले उक्त प्रस्तावलाई चाइनिजहरुले रोकेको कुरा त्यहाँका कर्मचारीहरु बताउँछन् ।
यस्तो कम्पनीमा कसरी परियो थाहा थियो आउने वेलामा भन्ने प्रश्न राख्दा सोही कम्पनीमा कार्यरत एक नेपाल बताउँछन् - ुके गर्नु एजेण्टले फसाउनुसम्म फसायो गार्डेन कम्पनी भनेर ढाट्यो । नखाउ भने दिनभरि सिकार खाउ भने कान्छा वाबुको अनुहार भएको छ घर जाउँ त ऋण नै ऋण नजाउ यस्तोमा परियो भनेर विलौना सुनाउछन् ।ु
कस्तो काम गर्नुपर्छ भन्ने प्रश्नमा अर्का नेपाली भन्छन् हाम्रो काम भनेको चिहानमा उमि्रएको झारपात उखेल्ने सफा गर्ने हो तर परिआउदा लाश पनि उठाउनुपर्छ रातभरि पनि रुउन्नु पर्छ नि ।ु डर कत्तिको लाग्छ अन्तिम प्रश्न तेस्र्याउदा सबैले एकै स्वरमा भन्छन-् ुलाग्छनी किन नलाग्नु तर अब त बानी परिसक्यौं के गर्नु सहनु पर्दोरहेछ आइरहेपछि । चिहानकै काम भएपनि ठिकै छ केही थिएन तर चिहानकै वीचमा डेरा राखेकोमा दुःख लागेको बताउछन् ।ु
त्यहाँ हामी द पृष्ठभूमि साप्ताहिक पत्रिकाको टोली गएका थियौं । अन्तिम छुट्ने वेलामा एकै स्वरमा भन्दै थिए तपाइहरु पत्रिकाको मान्छे पर्नु भएछ अरु जे लेखे पनि हाम्रो नाम नलेखि दिनु होला है ।